IBRATLI HIKOYALAR

www.hidoyat.com

Basra shahrida bir ochko'z kishi bor edi. U nodonlik bilan oltin-kumush yig'ishga mukkasidan ketgan edi. Hotam Toy sahovat va karam ko'rsatishda qancha nom qozongan bo'lsa, u dinor va dirham yig'ishda undan mashhurroq edi. Ushbu xasis va pastkash kishi ko'p mashaqqat chekib bitta-bittalab kumush yig'ar edi. U katta bir xazina to'plagach, ularni yer tagiga ko'mdi. Bu tubantabiat yana shunga teng keladigan boylikni to'niga gir aylantirib tikib olgan edi. Yashirgan behisob oltinlari o'sha shum hirsli kishining ko'ziga hatto kunduz kunlari ham osmonda yaraqlagan yulduzlar kabi ko'rinar edi. U o'zicha, tanimga quvvatgina emas, balki jonimga sihat ham ana shu oltinlarim tufayli, deb o'ylardi.
Ittifoqo, bir kuni u savdo-sotiq qilish uchun daryo sohiliga keldi. U yerda savdo qilgan molidan tushgan harom pullarga taom olib yedi. Shundan so'ng, qolini yuvmoqchi bo'lib daryo labiga engashdi. Ammo to'niga tikkan oltinlari og'irlik qilib, uni suvga tortib ketdi. Xasis kishi ana shu yomon fe'li tufayli daryoga cho'ka boshladi. U suvdan chiqmoqchi bo'lib, iztirob bilan chunon talpinar, birov kelib qutqarar, degan umidda baqirib-chaqirar edi. Ammo odamlar yordamga yetib kelgunga qadar u daryo tubiga cho'kib bo'ldi. Chunki uning oltindan bo'lgan langari behad og'ir ediki, shu sababli u suv tubida sadaf ichidagi gavhardek qolib ketdi.
Uning joniga ofat yetkazgan narsa, albatta, o'zi yiqqan simu zar edi. Shuningdek, uning yashirib qo'ygan xazinasi ham talon-toroj bo'ldi. Oltin-kumush yig'ish oqibatda ana shunday mudhish voqea bilan tugadi. Sen bunday jirkanch ishlardan qo'lingni tort! Ularga zinhor mayl ko'rsatma, chunki bu fano dengizi — dunyo doimo dahshatli to'lqin urib turadi.

“Lisonut-tayr” (Alisher Navoiy)dan

Zolim podshoh va ikki devona

 

Bir zolim podshoh bo'lib, u doimo mast-alast yurar, nihoyatda behayo, bosqinchi va qonxo'r edi. Harom nafsi uni har xil yomon ishlarga buyurar, u esa hech bir bo'yin tovlamay, ularni bekamu ko'st bajarardi.
Bir kuni u aysh jomidan no'sh etayotib, ko'chadan o'tib borayotgan janda kiygan ikkita darvishni ko'rdi. Ular bir-birlariga ham do'st, ham o'rtoq, ham hamdam, ham sirdosh, ham g'amxo'r va shafqatli edilar. Shoh ulardan birini o'z yoniga chorlab, sherigi to'g'risida shunday savol berdi:
— Ayt-chi, sening o'rtog'ingga bo’lgan munosabating nimadan iborat?
Darvish shohga shunday javob qildi:
— Bizning o'rtamizdagi munosabat bir-birimizga do'stlik, hamdamlik ko'rsatish va hamfe’l bo'lib, o'zaro hamkorlik qilmoqdan iboratdir.
G'ofillikdan mast bo'lgan podsho yana shunday savol berdi:
— Ey yo’l sohibi! Aytgin-chi, men yaxshimanmi yoki sening  o'rtog'ingmi?
— Menga ikkingizning holingiz haqida nimaiki ayon bo'lsa, o'shani bayon qilaman. Har ikkalasidan xabardor bo’lgach, ey toj egasi, ulardan o'zing hukm chiqarasan.
Garchi sen bir xalqqa shoh bo’lsang-da, lekin haq yo’lida gumrohsan. Haq nima buyursa, sen unga xilof ish qilib, kechayu kunduz umringni g'aflatda o'tkazmoqdasan.
Sherigim esa garchi darvish va gado bo'lsa ham, Haq amrini joyida bajo keltiradi. U biror marta to'g'ri yo’ldan tashqari qadam qo'ymagan. Vaqtini haq amrini bajarish bilan o'tkazadi.
Sen shohsan-u, ammo nafsingga magiub va xorsan, u gado bo'lsa ham, nafsini o'ziga asir etgan. To tirik ekansiz, har ikkingizning holingiz shunday kechadi. U gado va sen shohning yashash tarzingiz shundaydir. Oiganingizdan keyin esa u - shoh, sen esa - gado bo'lasan. Chunki sen mast eding, u esa to'g'ri yo’ldan boruvchidir.
Yo’l piri bu so'zlarni aytgach, shoh seskanib, uyqusidan uyg'ondi. U avval mast bo’lgan bo’lsa, endi unga xushyorlik yetishdi, uyqusi bedorlik bilan almashdi. Shundan so'ng u shohlikning zarbof kiyimlaridan or qilib, ularni yechib tashladi va o'rniga janda kiydi. Haqdan ko'ngliga ogohlik yetib, darvishlik aslida shohlik ekanini anglab yetdi.

“Lisonut-tayr” (Alisher Navoiy)dan.

 

Husnini namoyish qilishga ko'zguni vosita qilgan shoh



back 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 next