ISLOM FALSAFASIDA ILOHIY ADOLAT MASALASI

Bizning asrimiz diniy-mazhabiy jihatdan, xususan, yosh avlod uchun, iztirob, ikkilanish va inqirozlar asridir.

Davr-zamon qiyinchiliklari bir qator turli inkor va so`roqlarni vujudga keltirgani bilan birga, eskirgan va unutilgan savollarni ham qaytadan yuzaga chiqardi. Mana shu shak-shubhalar qurshovidan qo’rqish kerakmi yoki yo’qmi?

Menimcha, tashvishlanishning hech qanday xojati yo’q, chunki shak-shubha – bu qat`iy ishonch (iyqon) muqaddimasi, savol – bu maqsadga erishish ibtidosi, iztirob – bu osoyishtalik topmoq (xotirjamlik ) muqaddimasidir.

Shak – shubha bu garchi u noqulay manzil va to`xtam bo`lsa ham haqiqatga yetaklovchi yo’lboshchidir. Islom tafakkur bilan e`tiqod – ishonch manziliga yetish lozimligini tushuntiradi.

Hikmatlaridan birida  aytadi:

“ So’zlamoqning foydalardan biri shuki, xaqiqatga yetaklab,  shak-shubhani esa oradan ko’taradi.

Shak – shubha tashvish – iztiroblarni keltirib chiqadigan omil bo’lgan taqdirda ham har qanday rohat- farog’at hissi ushbu tashvish – iztiroblardan afzalroq emas. Hayvonot uchun shak – shubha hissi begona bo’lgan taqdirda ham, iymon iymon e’tiqodli bo’la olarmidi?  Bunday rohatlanish shak – shubhadan yuqori turadigan yaqiyn ahlining xotirjamligi (osoyishtaligi)ga yeta olmaydi.

“ Alloh fayzidan bahramand bo’lgan zotlar ”. ( “ Min indallohi ”) dan tashqari yana chin e`tiqod (iyqon) ahli, ya`ni iymon – e`tiqodning asl maqsadiga yetmoq niyatida shak – shubha va inkor manzilidan o’tgan zotlar ham bor. Bas,  agar asrimizni shak – shubha asri deb qabul qilsak , buni davrimiz tanazzuli , chekinishi dalili sifatida tushunmaslik lozim. To’g’ri, shak – shubhaning bu turi  ko’proq ko’zga tashlanadigan oddiy rohatlanishdan kamroq emas.

Afsuski,  biror kishining shak – shubhaga tushmog’i  to’g’ri yo’lga yetaklamaydi yoki biron jamoaning shak – shubhasi ham kishilarning bu boradagi extiyojlarini qohdira olmaydi.

***