1-8 - Dars

SAKKIZINCHI DARS

“AMR BAYNA AMRAYN” NIMA DEGANI?

1.  Jabr e`tiqodiga teskari e`tiqod (tafviz)

Albatta jabr etiqodining yonida uning tamoman teskarisi “tafviz” oqimi ham vujudga kelgan edi. Bu oqim tarafdorlarining e`tiqodi bo`yicha Xudovand bizlarni yaratgandan keyin hamma narsani bizning extiyorimizga berib qo`ygan, va bizning amallarimizdan butunlay begonadir . Shuning uchun odamlar hamma ishlarida mutloq mustaqildirlar. Beshak bu etiqod tavhid (yakkaxudolik)ga ziddir. Chunki tavhid bizga ta`lim berishicha, butun jahon Allohning mulkidir va hech narsa uning nazaridan chetda emas, hatto amallarimiz  extiyor va irodamiz o`z  qo`limizda bo`lgani bilan Allohning nazari va hukumatidan tashqarida emasdir. Boshqacha aytganda biz  biri katta (dunyo va butun borliqni yaratgan)va ikkinchisi kichik butun extiyori o`z extiyorida bo`lgan mustaqil inson (kichik xudo) ikki xudoni qabul qila olmaymiz. Bu shirkdir. Muhimi budirki, biz- ham insonni extiyor sohibi va ham Xudoni insonning va uning amallarining  hokimi deb bilamiz.

2. Mo`tadil nazariya maktabi

Bizning etiqodimiz ikki xil nazariyalarning (jabriya va tafviz) orasidagi etiqoddir. Ya`ni biz ham Adolat ilohiyga ishonamiz, ham insonning amallarda ozod ekanligiga ishonamiz va ham Allohning yagonaligi va  mutlaq hokimiyat egasi ekanligiga iymon keltirganmiz. Bunday etiqodni ”Amr bayna amrayn” deyiladi. Bu masala biroz tushunilishi qiyin bo`lgani uchun sodda misol keltirmoqchimiz. Faraz qiling siz tramvay  haydovchisisiz. Elektr simi tramvay bilan elektr manbasini ulab turadi. Agar biror daqiqaga tok o`chib qolsa tramvay darrov yurishdan to`xtab qoladi. Albatta siz haydovchi sifatida yo`lingizning istagan yerida to`xtab yoki to`xtamasdan harakat qilishingiz mumkin. Lekin shu bilan tramvayingizga tok yetkazib berish uchun uni boshqarayotgan kuch borki agar u sizni tokdan mahrum qilsa u holda siz tramvayni boshqara olmaysiz, zero uni boshqarishdan ojizsiz. Agar bu misolga diqqat bilan nazar solsak ko`ramizki haydovchining ayni ozod qudratga ega paytida uni bu ozodligidan mahrum qila oladigan qudrat bordir. Bu ikki kuch birga bo`lishi hech ixtilofga sabab bo`lmaydi(biri nisbiy ozod bo`lsa biri mutloq ozod ).

Boshqa misol: Faraz qiling bir odam kasalligi sababli qo`lini qimirlata olmaydi , illo agar qo`lini tok manbaiga ulangan biror dastgohga ulasak chetdan boshqarilgan holda harakat qilishi mumkin bo`lsin. Agar bu qo`l harakati tufayli biron jinoyat ro`y bersa , masalan kimningdir yuziga tarsaki tushirsa, albatta aybdor hisoblanadi. Chunki qo`lini extiyori bilan bu ishga urdi. Qo`liga dastgoh o`rnatib tok bilan ta`minlagan bu odamning qo`lini qudrat bilan taminlagan doktor esa uning qudrati ustidan hokimdir shu bilan birga kasal odamning qo`lini nimaga ishlatishda extiyori o`zidadir. Endi asl masalaga qaytsak. Xudovand bizga kuch-qudrat, aqli-hush , badan sog`lig`ini berdi va har lahza bu ne`matlarni bizga yetkazib beradi.  Agar Xudo o`z marhamatini bizdan bir lahzaga bo`lsa-da darig` tutsa shubhasiz biz nobud bo`lamiz. Agar biz biror ish bajarishga qodir bo`lsak, faqat Uning qudrati tufaylidir. Hatto bizning iroda va extiyorimiz ham Uning tarafidan berilgandir. Shunday ekan biz ozod bo`lish bilan birga ayni paytda Undan qudrat olib turamiz va uning chegarasidan chetda emasmiz. “Amr bayna amrayn” deganning ma`nosi ana shudir. Biz insonni mutlaq ozod demaymiz, zero shirk bo`ladi va insonni majbur demaymiz, zero uni mazlum degan bo`lamiz. (Diqqat qiling!) bu darsni biz hazrat Muhammad (S.A.O.V) va ularning “ahli baytlari”dan o`rganganmiz. Ulardan Jabr va Extiyor orasida yo`l bormi? Deb so`rashganda “Ha yer va osmonchalik kenglikdagi yo`l bor”-deb javob berishgan.

3.  Qur`onda jabr va extiyor masalasi

Qur`oni Karim insonning irodasi ozod ekanligi haqida yuzlab oyatlarida kelgandir.

a); amr va nahiy qilubchi oyatlarning hammasi insonning extiyori ozod ekanligiga dalolat qiladi.

b);  fosiqlarni malomat va solihlarni madh qiluvchi hamma oyatlar;

c);  Qiyomatdagi savol-javob va muhokama qilinishi haqidagi jami oyatlar;