Buyuk sahobalar haqida

Buyuk sahobalar haqida

Huzayfa aytgan hadisni tasdiqlang.
Qur’onni Abdulloh ibi Mas’ud o’qigandek o’qing.
Hadisi sharif

- "Xohlasang muhojirlardan, xohlasang ansorlardan bo’l. O’zingga yoqqanini tanlab ol".
Rasululloh sollallohu alayhi va olihi Huzayfa ibn Yamonga Makkadagi birinchi uchrashuvlarida mana shunday deb xitob qilgandilar. Huzayfaga ikki eng mukarram firqadan birini tanlash ixtiyori bekorga berilmagan, buning o’ziga xos sababi bor edi.
Huzayfaning otasi Yamon asli makkalik, banu Abs qavmidan edi, lekin qabiladoshlaridan birini o’ldirib qo’yib, vatanini tashlab, Yasribga ko’chib ketishga majbur bo’lgandi. U yerda banu Audulashhal urug’i bilan ittifoq tuzdi. Bora-bora aloqalar mustahkamlanib, ularga kuyov bo’ldi va nihoyat, o’g’li Huzayfa tug’ildi. Keyinchalik Yamon va makkaliklar o’rtasidagi adovat barham topib, u o’z vataniga tez-tez qatnay boshladi, biroq asosiy uy-joyi Madinada edi.
Arab jazirasida islom hiloli endi balqigan paytda Rasululloh sollallohu alayhi va olihi ning huzurlariga kelib, islomni e’lon qilgan banu abslik o’n kishining biri Huzayfaning otasi Yamon edi. Bu voqea hijratdan ancha oldin ro’y bergandi. Shu e’tibordan Huzayfaning ota yurti — Makka, ona diyori Madina edi.
Huzayfa musulmon xonadonida ulg’ayib, islomga birinchilar qatori kirgan ota-onaning qo’lida tarbiya topdi. O’zi ham Rasululloh sollallohu alayhi va olihini ko’rish baxtiga muyassar bo’lmay turib, u zotga iymon keltirdi.

Huzayfa Rasululloh sollallohu alayhi va olihini ko’rishga nihoyatda mushtoq edi. Payg’ambar alayhissalomni tanigan-bilganlardan u kishining turish-turmushlari, xulq-atvorlari va sifatlari haqida so’rab-surishtirar, ma’lumoti ortgan sayin muhabbati ham ziyoda bo’lib borardi.
Makkaga safar qilib, "Sarvari olamni uchratishi bilan "Men muhojirmanmi yoki ansoriymi, yo Rasululloh?" deb so’radi. Payg’ambar janoblari:
Istasang muhojir, istasang ansorlardan bo’l. Yoqtirganingni tanlab ol,—dedilar.
Unda men ansoriy bo’laman,— dedi Huzayfa.

Rasululloh sollallohu alayhi va olihiMadinaga hijrat qilganlaridan so’ng Huzayfa u kishining eng sodiq mulozimlaridan biriga aylandi. Payg’ambar alayhissalom bilan birga barcha jihodlarda ishtirok etdi. Faqat Badrda qatnasha olmadi. Buning sababini Huzayfaning o’zi quyidagicha gapirib bergan edi:
- Badr urushi ro’y berishidan bir necha kun oldin otam ikkimiz Madinaning tashqarisida edik. Ittifoqo Quraysh kofirlarining qo’liga tushib qoldik. Ular qaerga ketayotganimizni so’rashdi. Biz "Madinaga", dedik. Kofirlar so’zimizga ishonishmadi. "Hoynahoy, Muhammadning oldiga ketayotgandirsiz?" deyishdi. "Boradigan manzilimiz Madina", deb turib oldik biz. Qurayshliklar bizni bo’lajak jangda Muhammad(saov)ga yordam besrmaslik va ularga qarshi urushmaslik sharti bilan qo’yib yuborishdi. Madinaga kelib, bo’lib o’tgan voqealar qatori Qurayshga bergan ahdimizni aytib, Rasululloh sollallohu alayhi va olihidan "Nima qilishimiz kerak?" deb maslahat so’radik. Ul zoti bobarakot:
- Ahdimizga vafo qilamiz. Yordamni Allohning o’zidan so’raymiz, - dedilar.

Uhud g’azotida ota ham, farzand ham ishtirok etishdi. Huzayfa ming bir chig’iriq va balolar ichidan sog’-omon chiqdi, ammo otasi shahid bo’ldi. Qizig’i shundaki; uning shahodatiga kofirlar emas, balki musulmonlarning o’zlari sabab bo’ldilar. Voqea bundoq bo’lgandi:
Rasululloh sollallohu alayhi va olihiYamon va Sobit ibn Vaqshni yoshi bir joyga borib qolganligi bois ayollar va bolalar bilan shaharda qoldirdilar. Ma’raka avjiga chiqqanida, Yamon sherigiga dedi:
— Menga qara, nimani kutyapmiz o’zi? Ikkalamizni ham bir oyog’imiz to’rda bo’lsa, bir oyog’imiz go’rda. Bugun bormiz, ertaga xudo biladi. Kel, qilichimizni olaylik-da, Rasululloh sollallohu alayhi va olihining yonlariga boraylik. Shoyad, Alloh bizga shahidlikni nasib etsa.
Ular qurollanib, jang maydoniga jo’nadilar. Yetib kelgach, qo’rquv nimaligini bilmay, o’zlarini taloto’pga urdilar. Sobit ibn Vaqsh tez orada mushriklar qo’lidan shahodat topdi, ammo Yamon qandaydir anglashilmovchilik tufayli musulmonlarning tig’iga duchor bo’ldi. Nogahon bu ayanchli manzaraga ko’zi tushib qolgan Huzayfa jigar-bag’ri o’rtanib, "Otajon, otajon", deb qichqirdi, biroq qurol-aslahalar shovqini ostida uning ovozini hech kim eshitmadi. Keksa mujohid dindoshlarining qilichlari zarbidan quladi. Huzayfa otasining o’limiga sababchi bo’lganlarga qarata "Alloh sizlarni kechirsin, zero U rahmlilarning rahmlisidir", deb qo’ydi.
Jangdan keyin Rasululloh sollallohu alayhi va olihiYamonning xunini to’lamoqchi bo’ldilar, biroq Huzayfa rad etib:
— Otam shahidlik talabida chiqqan edi. U orzusiga erishdi. Men Allohning guvohligida otamning xunidan musulmonlar foydasiga voz kechaman, - dedi va shu bilan Payg’ambar alayhissalomning e’tiborlarini qozondi.

Rasululloh sollallohu alayhi va olihiHuzayfa ibn Yamonning siyratiga nazar solib, undagi uchta fazilatni qayd etdilar: anchayin mushkul muammolarni hal qilishga qodir nodir zakovat, zarur bo’lgan paytda fidoyilik ko’rsata bilish va sirni puxta saqlay olish. Payg’ambar alayhissalomning siyosatlari har bir kishiga xislat va toqatiga mos vazifani yuklashlarida ham aks etardi. U kishi hech kimni nomunosib o’ringa qo’ymasdilar,
U paytda Madinadagi musulmonlar oldida turgan eng katta muammo yahudiylar va ularning hamtovoqlari bo’lmish munofiqlarning Rasululloh sollallohu alayhi va olihi hamda ashobi kiromlarga nisbatan muttasil uyushtiradigan fitna-nayranglaridan qutilish edi. Payg’ambar alayhissalom Huzayfaga sahobalarning birontasiga ham bildirmagan sirni oshkor etdilar — munofiqlarni nomma-nom sanab, ulardan ko’z-quloq bo’lib turishni, xatti-harakatlarini diqqat bilan kuzatishni, agar islom va musulmonlar uchun xavf-xatar tug’ilsa, darhol oldini olishni buyurdilar. Usha kundan boshlab Huzayfa ibn Yamon "Payg’ambar sirining sohibi", deb atala boshladi.

Xandaq g’azotining hal qiluvchi daqiqalarida nodir zakovat va xaqiqiy fidoyilikka juda katta ehtiyoj tug’ilgandi. Tepadan ham, pastdan ham qurshab olingan musulmonlar uzoq vaqt qamalda qolib ketdilar. Sinov nihoyatda qattiq bo’ldi. Tanglik va mashaqqat soat sayin kuchayardi. Qur’oni Karim ta’biri bilan aytganda, ko’zlar tinib, yuraklar bo’g’izlarga tiqilib qolgan va ayrim kimsalar Alloh haqida turli gumonlar qila boshlagan edilar.
Ayni damda Quraysh qabilasi va uning mushrik ittifoqdoshlarining holati ham musulmonlarnikidan yaxshi emas edi. Ular Alloh Taoloning g’azabiga duchor bo’lgan, butunlay holdan toyib, tinka-madorlari qurigandi. Quturgan bo’ron mushrik askarlar qarorgohini to’s-to’polonini chiqargan, chodirlarni yulqib-yirtib, qozon-o’choqlarni ag’dar-to’ntar qilib yuborgandi. Olovlar o’chib qolgan, yuzga tinmay mayda tosh va qum urilar, mutlaqo ko’z ochishning imkoniyati yo’q edi.

Jangu jadallar tarixi shuni ko’rsatadiki, eng muhim va mushkul lahzalarda birinchi bo’lib ingrab yuborgan taraf oqibatda, albatta, mag’lub bo’ladi. Raqibidan soniyaning allaqanday yuzdan bir qismichalik sabr-bardoshliroq bo’lgan taraf hamisha g’olib keladi. Urush taqdiri belgilanadigan mana shunday dolzarb damlarda josus va xabarchilarning harakati benihoya ulkan ahamiyat kasb etadi. Ular yetkazgan har bir xabar tillo darajasida baholanadi. Shu boisdan Rasululloh sollallohu alayhi va olihiHuzayfa ibn Yamonning qobiliyatiga ehtiyoj sezdilar. Uni biron-bir qaror qabul qilishdan oldin qop-qorong’u zulmat kechada dushmanlar haqida ma’lumot keltirish uchun raqib o’rdusiga jo’natishni iroda etdilar. Ajal bilan hamrohlikda qilingan safar tafsilotlarini so’zlab berishi uchun gapni Huzayfaga beramiz.
Huzayfa hikoyasi:
— Biz o’sha kecha safga tizilgancha o’tirardik, Abu Sufyon boshchiligidagi Makka mushriklari tepamizda, banu Qurayza yahudlari pastimizda, ahli-ayol, bola-chaqalarimizga xavf solib turishardi. Men o’sha kechadagiday quyuq zulmatli va kuchli bo’ronli tunni eslay olmayman. Shamol xuddi bo’riday uvillaydi. Azbaroyi qorong’ulik qalinligidan kishi o’zining barmog’ini ko’rmaydi...
Munofiqlar "Uyimizning dushmanga betkay tarafi ochiq", deb Rasululloh sollallohu alayhi va olihidan ketishga izn so’rashardi. Aslida bu shunchaki bahona edi. Payg’ambar alayhissalom ketishni istaganlarning hammasiga ruxsat berdilar. Ular shu zahotiyoq  g’oyib bo’lishdi. Oxiri, uch yuz choqli odam qoldik.
Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va olihi o’rinlaridan turib, hammaning yonidan birma-bir o’ta bjshladilar. Men sovuqdan qaltiragancha cho’kkalab o’tirardim. Ustimda ayolimning tizzamga ham tushmaydigan yopinchig’idan bo’lak hech vaqo yo’q. Janobimiz mening oldimga yaqinlashib, "Bu kim?" deb so’radilar. Men "Huzayfa", dedim. "Huzayfamisan?" takror so’radilar u kishi. Men sovuq va ochlikning zo’ridan g’ujanak bo’lib olgandim. Zo’rg’a ''Ha, yo Rasululloh", deya oldim. Rasululloh sollallohu alayhi va olihi dedilar:
- Sen raqiblar qarorgohiga borib, nima gap, nima so’zligini bilib kel...
Men bazo’r o’rnimdan turdim. Sovuqdan tishim taqillar, qalbim qo’rquvga to’la edi. Payg’ambar alayhissalom "Parvardigoro, uni o’ng va so’ldan, old va ketdan, ost va ustdan keladigap balolardan o’zing asra", deb duo qildilar. Xudo haqqi, u kishining duolari oxiriga yetar-yetmas Alloh qalbimdagi qo’rquvni daf qildi, vujudimdagi titroq taqa-taq to’xtadi. Rasululloh sollallohu alayhi va olihi:.
- Ey Huzayfa, faqat xabarni bilib kel, boshqa hech narsa qila ko’rma, - deb qattiq tayinladnlar.
Men "xo’p" degancha dushman tomon yo’naldim. Quyuq zulmat ichra hech kimga sezdirmasdan birpasda mushriklar orasiga kirib oldim. Ko’p o’tmay Abu Sufyonning qichqirig’i eshitildi:
- Ey Quraysh jamoasi, men sizlarga bir gap aytmoqchnman, lekin orangizda Muhammadning ayg’oqchilari bormi deb cho’chiyapman. Shuning uchun har birnngiz yoningizdagi sherigingaz kimligiga qarab qo’ying.
Men darrov yonimdaga odamning qo’lidan ushlab, "Sen kimsan?" deb so’radim. U "Falonchiman”, dedi. Abu Sufyon gapida davom etdi:
- Ey Quraysh jamoasi, to’g’risini aytganda, biz noqulay paytda, noqulay makonga kelib qoldik. Ot-ulovlarimiz qirilib ketdi, ittifoqchilarimiz — banu Qurayza qabilasi ahdini buzdi, shamol ko’z ochirgani qo’ymayapti. Menimcha, hozir urushning mavridi emas, balki orqaga qaytganimiz ma’qulroq.
U shunday deb tuyasining qozig’ini sug’urdi. Sakrab ustiga mindi-da, bir-ikki qamchi urib, juftakni rostladi. Xudo haqqi, agar Rasululloh sollallohu alayhi va olihi menga hech narsa qilmaslikni buyurmaganlarida o’sha yerda, albatta, Abu Sufyonni bitta o’q bilan qatl qilgan bo’lardim.
Men qaytib kelganimda, payg’ambarimiz ayollarining yopinchig’iga o’ranib, namoz o’qiyotgan ekanlar. Meni ko’rib, yonlariga chaqirdilar. Yopinchiqning bir chetini tizzamga tashlab, ahvolni surishtirdilar. Men barcha gap-so’zlarni oqizmay-tomizmay yetkazdim. U kishi xursand bo’lib, Allohga hamdu sano aytdilar.

Huzayfz ibn Yamon to umrining oxirigacha munofiqlar xabaridan ogoh bo’lib turdi. Unga xalifalar ham goh-goh murojaat qilishardi. Hatto Umar ibn Xattob musulmonlardan biri vafot etsa, to’planganlardan Huzayfa kelgan-kelmaganini so’rar, kelgan bo’lsa, janozani o’qir, yo’qsa, boshqa birovga buyurar, o’zi esa marhumning iymonidan shubhalanardi.
Bir safar xalifa Umar:
- Mening viloyatlardagi omillarim orasida munofiqlar bormi? - deb so’radi.
Bitta munofiq bor, - javob berdi Huzayfa.
Kim ekan u? - so’radi hazrati Umar.
Huzayfa Rasululloh sollallohu alayhi va olihi bildirgan sirni oshkor qilmadi, ammo xalifa o’zining o’tkir farosati bilan uning kimligini sezib, tez kunda munofiq voliynn ishdan bo’shatdi.
Nahovand, Daynavar, Hamadon va Ray kabi fors shaharlarini fath etishda Huzayfa ibn Yamon nihoyatda ulkan hissa qo’shganini, hoynahoy, ko’pchilik bilmasa kerak. Yana u musulmonlarni yagona Mushafi Sharifga ittifoq qilishlariga ham sabab bo’lgan.
Shunchalik fazilat va manoqiblar egasi bo’lishi bilan birga Huzayfa Alloh Taoloning azobidan qattiq qo’rqar, qiyomat jazosiga ro’baro’ kelishdan bag’oyat xavfsirardi. U og’ir xastalikka duchor bo’lib, hayotining so’nggi lahzalarini kechirayotgan tunlarning birida ziyoratga kelgan sahobalardan vaqtni so’raydi. Ashoblar "Biz tongga yaqinmiz", deb javob beradilar. Huzayfa deydi:
- Meni do’zax azobiga giriftor etadigan tongdan Allohdan panoh tilayman... Meni do’zax azobiga giriftor etadigan tongdan Allohdan panoh tilayman...
So’ng ulardan "Kafan keltirdingizmi?" deb so’raydi. Tasdiq javobini eshitgach:
- Qimmatbaho va nafis matolarni sarflamang. Agar Allohning huzurida men uchun yaxshilik bo’lsa, nafisliklar o’sha yerda berilur. Agar yomonlik bo’lsa, oddiy kafandan ham mahrum bo’lurman, - deydi va biroz tin olib, robbisiga yuzlanadi:
- Allohim, o’zingga ma’lum, men faqirlikni boylikdan, kamtarlikni izzatdan, o’limni hayotdan afzal ko’rganman.
Uning oxirgi so’zlari shunday bo’ladi:
- Orziqib kutilgan habib keldi. Nadomat chekkan najot topmas...
Alloh subhonahu va Taolo Huzayfa ibn Yamonni rahmatiga olsin. Batahqiq, u insonlar uchun o’rnakka arzigudek zot edi.

Doktor Abdurahmon Ra’fat al-Boshoning  «Sodiq sahobalar qissasi» (Toshkent, “O’zbekiston”, 1997) kitobidan olindi.